B. Öğretimin Oluşturulması

İhtiyaç, görev ve öğrenci analizi, en iyi öğretim faaliyetini oluşturmada öğretim tasarımcısına yardımcı olacak veriler sunar. Analiz yapıldıktan sonra sırada, bu verilerden de yararlanılarak öğretimin oluşturulması vardır. Bu aşamada planlama (öğrenim amaç ve hedeflerinin belirlenmesi), öğretimin düzenlenmesi ve uygulama yer alır (Kıyak, Budakoğlu & Coşkun, 2020).

• Planlama: Öğretimin neyi amaçladığının, hedeflerinin ne olduğunun belirlenmesi çok önemlidir. Günlük hayatta birbirlerinin eşdeğeri gibi kullanılsa da eğitim bilimlerinde amaç ve öğrenim hedefleri birbirinden farklıdır. Bir öğretim faaliyetinin amacı, öğretimle ilgili genel ifadeyi belirtir. Oysa öğrenim hedefi, öğrencinin öğretim faaliyeti sonrasında kazanımının ne olacağını söyleyen çok daha özgül ifadelerdir. Amaç, çok sayıda öğrenim hedefinin toplamını ifade eder. Bu aşamada görev analizindeki adımlar kullanılarak amaç ve hedefler belirlenir. (Kıyak, Budakoğlu & Coşkun, 2020).
• Öğretimin Düzenlenmesi: Öğretimin düzenlenmesinde, öğretim faaliyetinin hangi içerikleri kapsayacağı ve bu içeriklerin hangi sırayla sunulacağı belirlenir. Faaliyetin kapsamı belirlenirken, öğretimin yer aldığı yapının belirlediği içerikle uyum gözetilir.

Öğretimin düzenlenmesi aşamasında cevabı aranan sorulardan bazıları şunlardır: “Öğretimde ne kadar içerik yer alacak? İçerikler soyut ve kavramsal mı yoksa somut ve gerçek hayatın içinde mi yer alıyor? İçerikler hangi sırayla ele alınacak? Daha fazla yardıma ihtiyaç duyan öğrencilere içerik anlamında ne gibi destekler sunulacak? Ortalama öğretim içeriğini kolay bulan ve daha zor içeriklerle kendilerini daha fazla geliştirmek isteyen öğrencilere ne gibi imkânlar sunulacak?” (Kıyak, Budakoğlu & Coşkun, 2020).

• Öğrenme Ortamı ve Uygulama: Bu evrede, ne öğretileceği ve hangi sırayla öğretileceği belli olan içeriğin “nasıl” öğretileceğine karar verilir. Hangi öğrenme ortamının gerekli olduğu, öğrencilerin bilgi, tutum ve becerilerini geliştirmek için ne tür etkileşimlerde bulunup hangi faaliyetlere katılacağı kararlaştırılır. Eğer ihtiyaç, görev ve öğrenci analizi evrelerini “tanı koyma süreci”ne benzetirsek, bu evre “reçete yazma”ya tekabül eder. Reçetede öğrenci merkezli bir öğretimin mi, eğitici merkezli bir öğretimin mi olacağı çok şeyi değiştirecektir. Öğrenme ortamının nasıl olduğu da öğrencilerin gelişimi açısından önemlidir

Bu evrede cevap aranan sorulardan bazıları şunlardır: “Öğretim baştan sıkı bir şekilde belirlenmiş faaliyetlerle mi gerçekleşecek yoksa bir problem üzerinden öğrencilerin keşif sürecine mi bırakılacak? Öğrenci merkezli mi, eğitici merkezli mi, yoksa her ikisinin karışımı şeklinde mi olacak? Hangi öğretim stratejileri kullanılacak? Küçük grup etkinlikleri yer alacak mı?” (Kıyak, Budakoğlu & Coşkun, 2020).

• Değerlendirme

Öğretim tasarımı sürecinin son aşaması değerlendirmedir. Değerlendirme, öğretim tasarım sürecinin her yerine etki eden bir bileşendir. Bu süreçte tasarımın ne kadar işlevsel olduğu belirlenir. Bunun için iki tür değerlendirmeden bahsedilir ve ilki öğrencinin değerlendirilmesidir. Öğrencilerin hedeflere ulaşma derecesinin belirlenmesi, öğretimin başarısı hakkında bilgi verecektir ancak sadece öğrenci başarısının değerlendirilmesi, öğretimi değerlendirmek için yeterli değildir. Bu yüzden, ayrı bir değerlendirme de yapmak gerekir. Bu değerlendirme, öğretim devam ederken öğretimi biçimlendirmek için de (formative), öğretim bittikten sonra başarıyı değerlendirmek için de (summative) yapılabilir. 

Değerlendirme aşamasında yapılan çalışmalar, ürün üzerinde yapılan tartışmalarla sınırlı değildir. Geliştirilen ürünün kullanılması veya öngörülen eğitimin yapılması durumunda ne tür bir etkinin olacağı da göz önünde bulundurulmalıdır (Kıyak, Budakoğlu & Coşkun, 2020).

Tablo 1. Değerlendirmenin aşamaları

Değerlendirmenin Rolü

Değerlendirme, kamu ve özel sektörde birçok amaca hizmet eder. Öte yandan değerlendirme, eğitim programı katılımcılarını güçlendirmek ve sosyal dönüşümü sağlamakla ilgilidir.

Yetişkin eğitimi ve öğretiminde değerlendirme teorisi ve pratiği son zamanlarda önemli bir gelişme göstermiştir. Bu gelişme, yalnızca değişen değerlendirme kavramlarını değil, aynı zamanda yetişkin eğitimi ve öğretiminin felsefesi ve müfredatındaki değişiklikleri de yansıtmaktadır. (Olesen & Vincze, 2018).

Değerlendirmenin Amacı

 “Değerlendirmenin amaçları aşağıda sıralanmıştır:

• Gelişme

• Kontrol amaçları – öğrencilerin güçlü veya zayıf yönlerini belirlemek

• Öğretim yöntemlerinin etkililiğinin değerlendirilmesi

• Gelecekteki performansı tahmin etmek için değerlendirme –öğrenenlerin gelecekteki performansı veya potansiyel yetenekleri

• Faydaları değerlendirmek için değerlendirme – öğrenenlerin eğitimden ne ölçüde yararlandıkları
• Bir öğrenme süreci olarak değerlendirme – değerlendirmede öğrenenler için doğrudan deneyim.” (Olesen & Vincze, 2018)

Değerlendirme Modelleri Türleri

 “Değerlendirmeye yönelik iki ana felsefi yaklaşım biçimlendirici ve özetleyicidir. Bu iki tür arasındaki en önemli fark, değerlendirmenin yapıldığı zamanlamadır. Değerlendirme türlerini sınıflandırmanın diğer yolu süreç ve sonuca göredir. Bu türler, esas olarak değerlendirmenin amacı açısından kabul edilir.”

• Biçimlendirici Değerlendirme: “Bu değerlendirme biçimi, bir programın başarılı olmasına yardımcı olan değerli bilgiler sağladığı için kurs eğitmeni için yararlıdır. Ayrıca değerlendiriciye kursun uygun olup olmadığını ve değişiklik gerekip gerekmediğini söyler. Biçimlendirici değerlendirme sonuç odaklıdır. Biçimlendirici değerlendirme ayrıca program eğiticilerinin ve sağlayıcılarının gelişmesine yardımcı olabilecek veriler sağlar.

Biçimlendirici değerlendirme, normal olarak, program uygulamasını geliştirmede faydalı olabilecek bilgileri sağlamak için program boyunca yapılır. Biçimlendirici değerlendirmenin amacı, karşılaşılan sorunlar, kaydedilen ilerlemeler ve bir kursun iyileştirilebileceği yolların nasıl belirleneceği konusunda geri bildirim sağlamaktır.

Biçimlendirici değerlendirme, ortaya çıkan sorunları belirlemeye yardımcı olabileceğinden, önemli bir kontrol işlevi sağlayabilir. Biçimlendirici değerlendirme süreci boyunca, program sürecinin geri kalanında değiştirilebilecek yönleri belirlemek ve program hedefleriyle uyumlu olmayan özellikleri aramak faydalı olabilir.”

• Özetleyici Değerlendirme: “Özetleyici değerlendirmeden elde edilen geri bildirim, normal olarak programın devamı, sona erdirilmesi, genişletilmesi, gözden geçirilmesi veya benimsenmesi ile ilgili kararlara yol açmalıdır. Özetleyici değerlendirme, kursun değerini ve revizyonlar yapılmadan önce hangi değişikliklerin yapılabileceğini belirlemeye yardımcı olduğu için kurs eğitmeni veya kurs tasarımcısı için yararlıdır. Ancak, kursu zaten tamamlamış olan ve işlerin yapılma şeklini düzeltmek için yeniden birleştirilemeyen öğrenenler için yararlı değildir. Bu nedenle, kursların hem biçimlendirici hem de özetleyici olarak dikkate alınması önerilir.”
• Süreç Değerlendirmesi: “Süreç veya uygulama değerlendirmesi, program/eğitim faaliyetlerinin amaçlandığı gibi uygulanıp uygulanmadığını belirler. Süreç değerlendirmesi, programın, başlangıçtaki tanımlanan hedefler ve prosedürlerle tutarlı olarak ne ölçüde işlediği gibi, programın uygulanmasının ne kadar iyi gittiğini değerlendirmek için tasarlanmıştır. Ulaşılacak kilometre taşlarının, gerçekleştirilecek faaliyetlerin ve ulaşılacak sonuçların belirlenmesi ile başlar. Beklenen süreçten farklılık ölçümü başarıyı değerlendirmek için kullanılır.

Süreç değerlendirmeleri, paydaşların bir programın (örneğin eğitim ve öğretim) sonucunun veya etkisinin nasıl elde edildiğini görmelerine yardımcı olur. Bir süreç değerlendirmesinin odak noktası, sunulan hizmetlerin (eğitim ve öğretim) türleri ve miktarları, bu hizmetlerden yararlananlar (örneğin öğrenciler), hizmetleri sunmak için kullanılan kaynaklar, karşılaşılan pratik sorunlar ve bu tür sorunların yollarıdır. 

Süreç değerlendirmesini bir adım öteye taşıyarak, aynı zamanda program, yönetim ve altyapı süreçlerine, yani bir eğitim organizasyonunun vaat edilen çıktıları yerine getirme kapasitesi olan süreçlere de bakabilir.”

• Çıktı ve Sonuç Değerlendirmesi: “Çıktı değerlendirmesi, daha destekleyici bir ortam veya belirli bir alanda artan bilgi gibi kısa vadeli süreçleri ve değişiklikleri ölçer. Çıktı değerlendirmesinin sonuçları, plan ve programda yapılacak orta yol değişiklikleri için yararlı bilgiler sağlar.

Sonuç değerlendirmeleri, bir programın değişim yaratmadaki etkinliğini değerlendirir. Sonuç değerlendirmeleri, program katılımcılarına ne olduğunu ve programın onlar için ne kadar fark yarattığını soran zor sorulara odaklanır. Bir proje veya programın hedeflerine ulaşılıp ulaşılmadığını ve ne kadar iyi karşılandığını bilmek önemli olduğunda sonuç değerlendirmeleri yapılır.

Sonuç soruları şunları içerebilir:

o Program, katılımcıların daha iyi bir şey yapmalarına yardımcı olmayı başardı mı?

o Program, belirli katılımcı gruplarıyla diğerlerinden daha başarılı mıydı?

o Katılımcılar programın hangi yönlerinin en büyük faydayı sağladığını gördüler?            (Olesen & Vincze, 2018)